Գործնական աշխատանք

Բաց թողած տեղերում լրացնել Օ կամ Ո.

ա/ պնդօղակ, ամանորյա, տափօղակ, կարմրազօծ, այդօրինակ, օրորոց, այսօր, անդորրություն, անօթ, անողնաշար, անողոք, անորակ, անօգուտ, ապօրինի, հոդված, կորություն, բարձրորակ, բարորություն, գիշերուզոր, ամենօրյա,  դեղնազօծ, երկարորյա, եղբորորդի, հնօրյա, քնքշորեն, օթոց, օրըստօրե, օրոցք:

բ/ օրօրոց, անձրևորդ, ամանոր, ականջօղ, անօթ, ովքեր, փողրակ,  ամենաորակյալ, անօդ, անորսալի, անօթևան, առօրեական, մեղմորեն, արագոտն, ոսկեզօծ, արջաորս, բնօրրան, կրծոսկր, գիշերօթիկ, երկորյակ, ընդօրինակել, բարձրորակ,  թիկնոթոց, թռչնորս, լացուկոծ, յուրօրինակ, վատորակ:

գ/ փղոսկր, անօրինակ, արևազօծ, բարորակ, եռօրյա, հնաոճ, հնգօրյակ, հոտնկայս, հրանոթ, ճռվողյուն, մեղմորեն, մեղմօրոր, միջօրե, նմանօրինակ, նորաոճ, շորորալ, ողորկ, ոսկեզօծ, ով, որբանոց, չօգնել, պնդօղակ, սևորակ:

դ/քնքշորեն,  ամանորյա, անօգուտ, խաղաղօվկիանոսյան, կեսօր, հակօդային, հատ-րյակ, հոգուտ, հողմակոծ, հօդս ցնդել, նախորոք, ոսկեօղ, ոտանավոր, չարորակ, չօգտվել, պարզորոշ, վաղորդայն, քեռորդի, օդապարիկ, օթյակ:

ե/ անօրեն, առօրյա, բացօթյա, զ-րուգիշեր, քնքշօրոր, կիրակնօրյա, կրկնօրինակ, հանապազօրյա, հանրօգուտ, հոգս, միջօրեական, միօրինակ, նախօրե, չօգտագործել, ջր-րհնեք, սառնորակ, վառ-դ, տար-րոշել, տն-րեն, փղ-սկր, -դանավ, -րրան:

զ/ արփիազ-ծ, հակա-րինական, հայ-րդի, նոր-րյա, նրբ-րեն, շաբաթ-րյակ, -վքեր, չ-գևորել, վաղ-րդայն, վաղ-րոք, տ-թ, տար-րինակ, տափ-ղակ, ցածր-րակ, փ-ղ, փորձան-թ, փոխ-գնություն, օթևան, օվկիանոս, օրեց-որ, օր-րոց:

19-րդ դարի ամենակարեւոր գյուտերը

Քաղաքացիական պատերազմը որոշեց 19-րդ դարը Միացյալ Նահանգներում եւ պատմական իրադարձություն էր: Պատերազմից հետո օգտագործվող էլեկտրաէներգիայի, պողպատի եւ նավթամթերքի գյուտը հանգեցրեց 1865-1900թթ. Երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխությանը, որը ցույց տվեց երկաթուղու եւ շոգենության աճը, ավելի արագ եւ լայն հաղորդակցության միջոցներ եւ ժամանակակից ժամանակին տրված գյուտեր կյանքը, լույսը, հեռախոսը, գրամեքենան, կարի մեքենան եւ հնչյունագրությունը, բոլորը 19-րդ դարում: Փորձեք պատկերացնել կյանքը առանց այս բաների: Այդ արտադրատեսակների շատերը գիտնականներն են, որ իրենց աշխատանքը կատարելուց ավելի քան մեկ դար անց կենցաղային անուններ են:

19-րդ դարը հաստոցային գործիքների տարիքն էր, որոնք գործիքներ էին պատրաստում, որոնք մաս են կազմել այլ մեքենաների համար, ներառյալ փոխարինելի մասերը: Վերգետնյա գիծը հորինել է 19-րդ դարի ընթացքում, արագացնելով սպառողական ապրանքների գործարանային արտադրությունը: 19-րդ դարը նույնպես ծնեց պրոֆեսիոնալ գիտնականի. «գիտնական» բառը առաջին անգամ օգտագործվել է 1833 թ.-ին, Ուիլյամ Ուլվելի կողմից:

01-ից 10-ը

1800-1809

19-րդ դարը սկսեց մի քիչ դանդաղ, առաջին տասնամյակի ընթացքում տեսնելով Jacquard- ի սալերի, մարտկոցի եւ գազի լուսավորության գյուտը: Մարտկոցի հեղինակը, Ալեսանդրո Վոլթան , իր անունը տվել է այնպես, որ մարտկոցի հզորությունը չափվի `վոլտ:

02-ից 10-ը

1810-ական թվականներին

Դե Ագոստինի պատկերասրահ / Getty Images

Փոքրիկ, բայց կարեւոր գյուտը սկսվեց անչափահասների տասնամյակից. Դրանից հետո բաները մեծացան , 1814 -ին գոլորշու լոկոմոտիվի գյուտի հետ, ինչը մեծ դեր կխաղա ճանապարհորդության եւ առեւտուրի դարերի ընթացքում եւ դրանից դուրս: Առաջին լուսանկարը նկարահանվել է տեսախցիկի տեսախցիկով , որը տեղադրվել է պատուհանում: 8 ժամ տեւեց լուսանկարել: Սոդաային շատրվան, ամենասիրելի բոլորի համար, այս տասնամյակի վերջում իր դեբյուտը կազմել է ստետոսկոպը:

03-ից 10-ը

1820-ական թվականներին

Բետտմանի արխիվ / Getty Images

The Mackintosh, aka raincoat, հորինել է մի վայրում, որտեղ այն անընդհատ պետք է `Շոտլանդիա – եւ անունով իր գյուտարար Charles Mackintosh. Այս տասնամյակը շատ ավելի շատ գյուտեր է արտադրում. Խաղալիք փուչիկներ, հանդիպումներ, պորտլանդական ցեմենտ եւ էլեկտրամագնիս: Գրամեքենայությունը իր դեբյուտը թողեց տասնամյակի վերջին, կույրերի համար Բրայլի տպագրության հետ միասին, իր գյուտարար Լի Բրայլիլ անունով:

04-ից 10-ը

1830-ական թվականներին

1830-ական թվականները տեսնում էին դարի ամենակարեւոր իրերից մեկը `կարի մեքենա, այս մեկը` ֆրանսիացի Բարտելեմի Թիմոննիերը: Գյուղատնտեսության եւ առեւտրի համար մեծ նշանակություն ունեցավ նաեւ վերամշակողը եւ եգիպտացորենի մշակաբույսերը:

Samuel Morse- ը հորինել է հեռագրությունը եւ Morse- ի կոդը, Սամուել Կոլտը առաջին զենքն է արել, իսկ Շարլ Goodyear- ը հորինել է ռետինե խողովակաշարը:

Ավելի շատ: Հեծանիվներ, Daguerreotype լուսանկարչություն, շարժիչներ, wrenches, փոստային նամականիշներ եւ հարթակ մասշտաբները բոլորն էլ իրենց առաջին տեսքը են 1830s.

05-ից 10-ը

1840-ական թվականներին

06-ից 10-ը

1850-ական թվականներին

Իսահակի երգչուհին այս տասնամյակում հորինել է մեկ այլ կարի մեքենա, եւ դա կլինի այն, որ կդառնա ընտանիքի անունը գալիք տարիներին: Երկրորդ խոշոր գյուտը, Pullman- ի գնացքի քնած մեքենան, իր հեղինակի անունով, Ջորջ Փուլմանը : Լուի Պաստորը զարգացրել է պաստերիզացիան, զգալի գիտական ​​առաջընթաց:

07-ից 10-ը

1860-ական թվականներին

1860-ականներին ԱՄՆ-ն ներգրավվել է քաղաքացիական պատերազմում, սակայն գյուտերը եւ առաջընթացը շարունակվում են: Պատերազմի այս տասնամյակում Ռիչարդ Գաթինգը արտոնագրեց իր գնդացիրը , անունը դրեց Ալֆրեդ Նոբելը, դինամիկ հորինել , եւ Ռոբերտ Ուայթհըգը հորինել է տոտտեդո:

Ջորջ Ուեստինգհաուզը ստեղծեց օդային արգելակներ, եւ առաջինը պատրաստվեց վոլֆրամի պողպատ:

08-ից 10-ը

1870-ական թվականներին

Հուլթոնի արխիվ / Getty Images

Ուորդի կատալոգը 1870-ական թվականներին իր առաջին ելույթն է թողարկել մի քանի խոշոր գյուտերի հետ միասին. Ալեքսանդր Գրեյբ Բուքը հեռախոսը արտոնագրեց , Թոմաս Էդիսոնը հորինել է հնչյունագիրը եւ լույսը, եւ առաջին անգամ ֆիլմ է նկարահանվել:

09-ից 10-ը

1880-ական թվականներին

1880-ական թվականներին 20-րդ դարի սկզբին բաներ էին ակնկալվում. Karl Benz- ը հորինել է առաջին մեքենան, որը սնուցվում էր ներքին այրման շարժիչով, իսկ Gottlieb Daimler- ն առաջին բրենդային շարժիչն էր:

Ֆոտո ֆիլմը, շրջանը, աղբյուրի գրիչները, հսկիչները եւ այո, զուգարանի թուղթը, հայտնաբերվել են 1880-ականներին:

Թերապեւտիկ բաժանմունքում, բոլոր ժամանակների ամենահայտնի գյուտերից մեկը ` Ջոն Պեմբերտոն 1886 թվականին Coca-Cola- ն է :

10-ից 10-ը

1890-ական թվականներին

19-րդ դարի վերջին տասնամյակը ականատեսն է շարժասանդուղքի, կայծակաճարմանդ, Dewar (վակուումի) բլոկի, շարժիչով աշխատող փոշեկուլների եւ ակ արծաթագործի գյուտի:

Ռուդոլֆ Դիզելը հորինել է, այո, դիզելային շարժիչը, իսկ 1895-ին, առաջին անգամ ցուցադրվել է մեկից ավելի մարդու լսարան:

Պարապմունք 44

Թեմա՝ Զուգահեռագծի մակերեսը։

1․ Հաշվիր շեղանկյան մակերեսը, եթե նրա կողմը 20 դմ է, իսկ այդ կողմին տարված բարձրությունը 17 դմ է:

425 դմ

2․ Շեղանկյան կողմը 6 սմ է, իսկ անկյուններից մեկը՝ 150^օ։ Գտնել շեղանկյան մակերեսը։

6 x 3 = 18

3․ Շեղանկյան բարձրությունը 2 սմ -ով փոքր է նրա կողմից: Հաշվիր շեղանկյան մակերեսը, եթե նրա պարագիծը 32 սմ է:

32-4=28

28:4=7

7+2=9

Պատ․՝ 7, 7, 9, 9

4․ Զուգահեռագծի մակերեսը 45 սմ² է, իսկ պարագիծը` 42 սմ: Կողմերից մեկին տարված բարձրությունը 5 անգամ փոքր է, քան այդ կողմը: Հաշվել`

1) տարված բարձրությունը,
2) կողմը, որին այն տարված է,
3) զուգահեռագծի երկրորդ կողմը:  

5․ Տրված է` CD=4 սմ, AD=8 սմ, BK=4 սմ։ Գտնել  S_ABCD-ն:

32

6․ Զուգահեռագծի կողմերը 5 սմ և 15 սմ են, իսկ մեծ կողմին տարված բարձրությունը՝ 4.3 սմ: Հաշվիր փոքր կողմին տարված բարձրությունը:

7․ Դիցուք՝ a-ն և b-ն զուգահեռագծի կից կողմերն են, իսկ h₁-ը և h₂-ը՝ բարձրությունները։ Գտնել ա) h₂-ը, եթե a=18 սմ, b=30 սմ, h₁=6սմ, h₂>h₁ ; բ) եթե մակերեսը՝ S=54 սմ₂, a=4,5 սմ, b=6 սմ։

8. Գտնել զուգահեռագծի անկյունները, եթե նրա մակերեսը 40 սմ² է, իսկ կողմերը՝ 10 սմ և 8 սմ։

9․ Գտնել զուգահեռագծի անկյունները, եթե նրա մակերեսը 20 սմ² է, իսկ բութ անկյան գագաթից կողմերից մեկին տարված բարձրությունը այդ կողմը տրոհում է 2 սմ և 8 սմ երկարությամբ հատվածների՝ սլսաց սուր անկյան գագաթից։

10․ ABCD զուգահեռագծի B անկյունը բութ է։ AD կողմի շարունակության վրա՝ D կետից դեպի աջ նշված է E կետն այնպես, որ ∠ECD=60^օ, ∠CED=90^օ, AB=4 սմ, AD=10 սմ։ Գտնել զուգահեռագծի մակերեսը։

Պարապմունք 47

Թեմա՝ Թվաբանական քառակուսի արմատ։

Տրված a թվից թվաբանական քառակուսի արմատ կոչվում է այն ոչ բացասական թիվը, որի քառակուսին հավասար է տրված a թվին:

Նշանակում ենք այսպես՝ √a: Կարդում ենք՝ a թվից քառակուսի արմատ: 

a -ն թիվն անվանում են արմատատակ թիվ:  

√16=4, քանի որ՝ 4²=16

Ուշադրություն՝ Բացասական թվից քառակուսի արմատ գոյություն չունի:

Օրինակ ՝√-16 արտահայտությունն իմաստ չունի, քանի որ չկա այնպիսի a իրական թիվ, որի քառակուսին հավասար լինի բացասական թվի՝ a²≠−16

Քառակուսի արմատը գտնելու համար պետք է լավ իմանալ թվերի քառակուսիները:

Թվերի հաճախ օգտագործվող քառակուսիներ՝

Հետևաբար, √81=9; √121=11; √361=19 և այլն:

Ուշադրություն՝ √1=1,√0=0

Եթե արմատատակ թիվը տասնորդական կոտորակ է, ապա պետք է ուշադրություն դարձնել ստորակետից հետո եկող թվերի քանակի վրա:

√0,09=0,3; քանի որ 0,3²=0,3⋅0,3=0,09 √0,0016=0,04 √0,009= ?

Այս թիվը բանավոր հաշվել հնարավոր չէ, քանի որ այն անվերջ տասնորդական կոտորակ է:

Եթե արմատատակ թիվը վերջանում է զրոներով, ապա պետք է ուշադրություն դարձնել դրանց քանակի վրա

√400=20 √1210000=1100 √9000=?

Այս թիվը ևս բանավոր հաշվել հնարավոր չէ, քանի որ այն անվերջ տասնորդական կոտորակ է (ստուգիր հաշվիչի օգնությամբ):

Առաջադրանքներ։

1․ Հաշվել քառակուսի արմատը․

3, 4, 5, 7, 9, 11, 15, 17, 19, 24, 26, 22, 27, 31

2․ Հաշվել

ա․ 3

բ․ 9

գ․ 5

դ․ 9

ե․ 6

զ․ 2

է․ 4

ը․ 3

թ․ 1,3

3․ Հաշվել

ա․ 18

բ․ 10/3

գ․ 1

դ․ 1,2

ե․ 3/10

զ․ 0,7

է․ 3

ը․ 18/5

թ․ 5,2

4․ Համեմատել

ա․ 10>9

բ․ 10<11

գ․ 2<3

դ․ 1/5<0,5

5․ Հաշվել

6․ Հաշվել

7․ Հաշվել

8․ Գտնել  արտահայտության արժեքը՝  0.4√0.16+1/2⋅√256

Գործնական աշխատանք, 8-րդ դասարան

Մասնավորող-պարագայական բացահայտիչը հստակեցնում, որոշակիացնում է գործողության կատարման տեղը կամ ժամանակը։ Մասնավորող բացահայտիչը նույնպես տրոհվում է բութով ու ստորակետով։ Սովորաբար բացահայտյալի հետ համաձայնում է հոլովով ու դեմքով, սակայն կան բացառություններ։
Ժամանակի պարագայական բացահայտիչը կոնկրետացնում է գործողության կատարման ժամանակը:
Երեկոյան՝ ժամը 19.00, ժամանում է հայտնի երգիչը:

Տեղի պարագայական բացահայտիչը կոնկրետացնում է գործողության կատարման տեղը:
Ամենուրեք՝ այգիներում, բակերում, գարնանային աշխուժություն է:

Ընդգծի՛ր պարագայական բացահայտիչները՝ նշելով տեսակը: Կետադրի՛ր:

• Կիրճի մյուս կողմում` մութ անտառներում,  արջեր շատ են լինում: Տեղը
• Մայրս արթնանում է վաղ առավոտյան՝ ուղիղ ժամը վեցին: Ժամանակը
• Երևանում՝ կենտրոնական շուկայում, աշխույժ եռուզեռ է: Տեղը
• Հաջորդ օրը՝ շոգ կեսօրին, նա տուն վերադարձավ: Ժամանակը
• Փողոցների մայթերին՝ տների անկյուններում,  կուտակվել էին չորացած տերևներ: Տեղը
• Ձմռանը՝ առաջին ձյան գալուն պես, հովիվներն իջնում են սարերից: Ժամանակը

Անհրաժեշտ տեղերում լրացնել Ը, ոչ բոլոր բառերում կա Ը:

ա/ ակ-նբախ, ամենա-նդունակ, այլընտրանք,առ-նթեր, գահընկեց, գիրկ-նդխառն, գործընկեր, գույն-զգույն, երկ-նչել, զուգընթաց, թ-ր-խկ, լուսնկա, հյուրընկալ, ձեռ-նտու, մակընթաց: 

բ/ ակ-նդետ, ամենաընդունելի, ան-նդմեջ, գործընթաց, դասընկեր, դյուրըմբռնելի, երկընտրանք, թ-խկ, խոչ-նդոտ, կոր-նթարդ, համ-նթաց, հատընտիր, մերթ-նդմերթ, չ-նկճվել, չր-խկոց, վեր-նձյուղվել: 

գ/ ակ-նթարթ, ամենա-նտիր, ան-մբռնելի, ան-նդունակ, դաս-նթաց, ինքն-ստինքյան, համ-նկնել, ձ-կնկիթ, մեջ-նդմեջ, մթ-նկա, մթնշաղ, նախ-նտրել, որոտ-նդոստ, չ-ր-խկ, չ-մբռնել, սր-նթաց, օր-ստօրե: 

դ/ անակ-նկալ, ան-նդունելի, արագընթաց, ան-նտել, առ-նչվել, դյուր-նթեռնելի, խաղընկեր, խոյ-նթաց, հետ-զհետե, մակ-նթացություն, շ-ր-խկալ, չ-նդդիմանալ, չ-նկնել, վեր-նթաց, քար-նկեց, օր-նդմեջ: 

Մարտի 16-20, առաջադրանք, 8-րդ դասարան

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 1

Իրադրությունը պատերազմի վերսկսման պայմաններում

1. Պատմել հայկական կորպուսի , արևմտահայ դիվիզիայի մասին:

Ըստ որոշ փոփոխությունների, հայերը ձեռք բերեցին բանակային կորպուս ստեղծելու իրավունք: 1917թ նոյեմբերի 16-ին ստեղծվեց Հայկական կորպուսը: Այն առաջնորդում էր գեներալ Թովմաս Նազարբեկյանը,իսկ կոմիսարն էր՝ Դրոն: Հայկական կորպուսը և մեր դիվիզան պատասխանատու էին երկրի անվտանգության համար:

2․ Նկարագրել Արամ Մանուկյանին որպես քաղաքական գործիչ:

Շատ հզոր և խելացի գործիչ, որը ուներ արտակարգ լիազորություններ և աջակցում էր հայկական զորամասերի ստեղծման գաղափարին:

3․ Վերլուծել Այսրկովկասում  իշխանության համար մղվող պայքարը:

Երզնկայի զինադադարը խախտած թուրքական բանակը անցավ հակահարձակաման : Շատ ուժեղ դիմադրությունից հետո հայկական զորքը և հայ բնակչությունը նահանջեց դեպի Էրզրում: Անդրանիկը նշանակվեց ռազմավարական շրջանի ղեկավար: Այս ամենը ոգևորեց հայ բնակչությանը: Սակայն Էրզրումը պաշտպանելը այդպես էլ չհաջողվեց և այն փետրվարի 27-ին անցավ թուրքերի ձեռքը: Մարտի երկրորդ կեսին թուրքական զորքը սկսեց սպառնալ արդեն Այսկովկասին և Արևելյան Հայաստանին: Պատճառը՝ Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի կետերի մերժումն էր, որի արդյուքնում էլ սկսվեց ակտիվ բանակցությունները թուրքերի հետ: Բանակցությունները ընթացան թուրքերի գրաված Տրապիզոնում 1918թ մարտի 1-ից մինչև ապրիլի 1-ը: Հենց բանակցությունների սկզբից էլ պարզ դարձավ թուրքերի նվաճողական նպատակները: Թուրքերը շարունակեցին հայերին պարտադրել Բերստ-Լիտովսկի պայմանագրի կետերը ընդունել, հայերը հրաժարվեցին, իսկ վրացիները չկարողանալով դիմադրել թուրքական զորքերին, հանձնեցին Բաթումը:

4․ Պատմել Անդրկովկասի Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետության ստեղծման ընթացքի մասին:

1918 ապրիլի 6-8 Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ հայ ազգային-քաղաքական կազմակերպությունների խորհրդակցություն: Մասնակիցներից մեծամասնությունը հանդես եկավ Անդրկովկասն անհապաղ անկախ հռչակելու թուրքական պահանջի դեմ: Որոշվեց բոլոր ուժերը համախմբել, սակայն Սեյմը, ի դեմս վրաց-թաթարական մեծամասնության, 1918թ ապրիլի 9-ին հայտարարեց Ռուսաստանից երկրամասի անջատման ու անկախության հռչակման մասին: Ստեղծվեց Անդրկովկասի ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետությունը, հակիրճ ԱԺԴՀ: Հաստատվեց նոր կառավարություն ՝ վրացի մենշևիկ Ա. Չխենկելու գլխավորությամբ:

Աղբյուրները ՝Հայոց պատմություն, համացանց

Առաջադրանք 2

Մայիսյան փառահեղ հերոսամարտը

1. Փաստերով հիմնավորել՝ երիտթուրքերը շարունակում են պանթուրքական ծրագիրը:

Այո, երիտթուրքերը շարունակում էին պանթուրքական ծրագիրը, քանի որ իրադարձությունները պարզ ցույց են տալիս դա: Սկզբում պատերազմում էին Անդրկովկասի հետ, իսկ հետո այնպես արեցին, որ այդ պայքարը վերացվեց հայ-թուրքական պատերազմի և թուրքերը կրկին սկսեցին իրենց փորձերը տարածքներ գրավելու համար:

2․ Հիմնավորել Առաջին Աշխարհամարտի Կովկասյան ճակատում պատերազմն ընդունել էր թուրք-հայկական բնույթ:

Այո, Կովկասյան ճակատում պատերազմն ընդունել էր թուրք-հայկական բույթ, քանի որ միայն թուրքերի և հայերի պայքարն էր երևում, նրանց տարածքային խնդիրները, գրավվումներն ու դիմադրությունները:

3․ Պատմել Ալեքսանդրապոլի գրավվման, Ջավախքի, Շիրակի դիմադրության նշանակման մասին:

1918 թվականի ապրիլի 12-ին Կարսն առանց դիմադրությանն հանձնվեց թուրքերին: Հայկական ուժերը հարկադրված անցան Ախուրյան գետի ձախ ափը: Թուրքական կողմը վերջնագիր ներկայացրեց Ալեքսանդրապոլում տեղակայված հայկական զորքի հրամանատարությանը: Պահանջվում էր հանձնել քաղաքը և զորքը 25 կմ հեռացնել երկաթուղուց: Չսպասելով վերջնագրի պատասխանին` թշնամին մայիսի 15–ին գրավեց քաղաքը: Այսպես՝ թուրք–անդրկովկասյան պատերազմը վերաճեց թուրք–հայկական պատերազմի: Ճակատային գիծը Ջավախքից ձգվում էր Ալեքսանդրապոլ, ապա Արաքս գետով մինչև Մարգարա: Դեռ մայիսի 7–ին թուրքերը ներխուժել էին Ջավախք: Հայերը համառ դիմադրություն ցուցաբերեցին Ախալքալաքի գավառում: Թուրքական զորամասերը շրջափակել էին նաև Ախալցխան: Թուրքերին այդպես էլ չհաջողվեց գրավել Ախալցխան. մարտերը շարունակվեցին մինչև հունիսի 6–ը: Թուրք-հայկական պատերազմի կարևոր իրադարձություններից է Շիրակի գոյամարտը: Տեղի բնակչությանը միացան արևմտահայ հազարավոր գաղթականներ և մայիսի կեսերին միացյալ ուժերով մաքրեցին Արագածի լեռնազանգվածը քրդերից ու թաթարներից:

4․ Ներկայացնել Սարդարապատի ուղղությամբ ուժերի դասավորության , ռազմական գործողությունների ընթացքի մասին:՛

Հայ բնակչությունը և Սիլիկյանի գլխավորած Երևանյան զորախումբը համախմբվեցին՝ թշնամու դեմ կռվելու համար: Մայիսի 19-ին սկսվեց թուրքերի առաջխաղացումը: Առանձին հայկական կորպուսի Երևանյան զորախմբի կազմում այդ պահի դրությամբ կար մոտ 10 հազար մարտիկ: Նրանցից Սարդարապատի ուղղությամբ կռվում էր 5500-ը: Իսկ թշնամին նույն ուղղության վրա ուներ 6 հազար կանոնավոր զորք և 1500 քրդական հեծելազոր: Մայիսի 21-ին՝ կատաղի մարտից հետո, հայկական ուժերը նահանջեցին`հանձնելով Սարդարապատ կայարանն ու գյուղը: Թշնամուն հաղթելու, նրան վռնդելու համար կողք կողքի կանգնած էին հայ զինվորականները, աշխարհազորայինները, կանայք ու պատանիները, հոգևորականները: Մայիսի 22-ի առավոտյան հայկական զորքը դիմեց հարձակման: Հաջորդ օրը Սարդարապատը ազատագրված էր: Պատերազմի ճակատային այս հատվածում կռվող հայկական ուժերը միավորվեցին Սարդարապատի ջոկատի մեջ՝ գնդապետ Դ. Բեկ-Փիրումյանի հրամանատարության ներքո: Սարդարապատի ճակատամարտի օրերին` մայիսի 22-ից մինչև 28-ը, թշնամին կորցրեց 3500 սպանված և նահանջեց մոտ 60 կմ: Սարդարապատի ճակատամարտն ավարտվեց հայկական զորքի փառահեղ հաղթանակով: Թշնամին կրեց առաջին խոշոր պարտությունը:

5․ Նկարագրել Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերի ընթացքի, արդյունքների մասին:

Թուրքերը մոտ 10 հազար զորքով շարժվեցին դեպի Բաշ Ապարան: Նպատակն էր դուրս գալ Աշտարակ և Քանաքեռի գրավմամբ փակել օղակը Երևանի շուրջը: Մայիսի 23-ին գեներալ Սիլիկյանը Երևանյան զորախմբի ուժերից 5 հազար հոգու ուղարկեց Բաշ Ապարանի ճակատ, որի հրամանատար նշանակվեց Դրոն: Նույն օրը հայկական ուժերը տարան առաջին հաղթանակը: Նրանց հետ միասին թուրքերի դեմ քաջաբար կռվում էր նաև եզդիների ջոկատը: Կատաղի մարտերը Բաշ Ապարանի ճակատում շարունակվեցին մինչև մայիսի 29-ը: Ի վերջո հայկական ուժերը պարտության մատնեցին թշնամուն: Բաշ Ապարանի հաջողությունը հայոց զորքի երկրորդ խոշոր հաղթանակն էր: Մայիսի 25-ին կազմակերպվում է Ղարաքիլիսայի ճակատը: Հայկական կողմն ուներ 7 հազար կռվող, իսկ թուրքերը՝ 10 հազար: Առաջինը մարտի նետվեց Գարեգին Նժդեհն՝ իր ջոկատով: Այդպես սկսվեց Ղարաքիլիսայի հերոսամարտը: Աչքի ընկան ճակատի հրամանատար գնդապետ Ա. Բեյ-Մամիկոնյանը, գնդապետ Ն. Ղորղանյանը և հարյուրավոր քաջարի մարտիկներ: Թշնամին սկզբում նահանջեց, սակայն շուտով հարձակման անցավ և մայիսի 30-ին գրավեց Ղարաքիլիսան: Ղարաքիլիսայի ճակատամարտը կարևոր նշանակություն ունեցավ: Թուրքերը մեծ կորուստներ ունեցան և չշարունակեցին հարձակումը Դիլիջան-Ղազախ ուղղությամբ: Այս ճակատամարտը նույնպես ապացուցեց, որ բարձրացել է հայ ժողովրդի մարտական ոգին և դիմադրական ներուժը:

6․ Փաստերով հիմնավորել մայիսյան հերոսամարտերի պատմական նշանակությունը:

Հայ ժողովրդի երկու հատվածների զավակները համախմբվելով կռվեցին հանուն Հայաստանի ազատության և անկախության: Այս հերոսամարտերի շնորհիվ բնաջնջումից փրկվեց արևելահայությունը, ինչպես և Մեծ եղեռնից մազապուրծ հարյուրհազարավոր արևմտահայեր: Մայիսյան հերոսամարտերի բոցերում ծնվեց անկախ Հայաստանի Հանրապետությունը: Այսպիսով՝ ռազմաքաղաքական գործընթացների բերումով նորահռչակ հայկական պետությունը դարձավ Առաջին աշխարհամարտի մասնակից կողմ: Հետագայում այս հիմքի վրա է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում ստացավ Անտանտի երկրների կողմից և իր տարածքային ու քաղաքական իրավունքները ձևակերպեց Սևրի պայմանագրով:

Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն , համացանց

Լրացուցիչ «Սարդարապատի հուշահամալիրի կարևորությունը 21-րդ դարի պատանիների տեսանկյունից»

Ծանոթացեք «Հերոսապատում», նախագծին, մարտ ամսվա հետազոտական աշխատանքը այս նախագծի շրջանակներում կարող է լինել:

Մարտի 11-17

Հարգելի՛ սովորողներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք․

1. Շնչառական համակարգ:
2. Կառուցվածքը:

Շնչառության նշանակությունը

Լրացուցիչ աշխատանք:

Նյութերը նայել, փորձել հասկանալ, 4-5րոպե տևողությամբ  նյութերը թարգմանել և պատրաստել տեսադասեր, տեղադրել բլոգներում, հղումները ինձ: Հարցերի դեպքում անպայման գրեք։

Պատասխանել հարցերին․

1. Ինչո՞ւ պետք է քթով շնչել:

Քթով շնչելու ժամանակ երբ կեղտոտ օդ էնք շնչում փոշի մանրեներ և այլն, կպնելով թարթիչներին դուրս էն շպրտվում փռշտոցի օգնությամբ։ Քթով շնչելու ժամանակ օդը տաքանում է և խոնավանում ինչը պատճառ չի հանդիսանում շուտ չհիվանդանալուն։

2. Ինչո՞ւ ջրի ﬔջ ընկած թոքի կտորը չի ընկղմվում:

Որովհետև թոքերի մեջ ավելի կոնկրետ թոքաբշտերի մեջ օդ է լինում։

3. Ինչո՞ւ երեխան, ով այս կամ այն պատճառով դժվարանում է քթով շնչել,
հաճախ է հիվանդանում մրսածության հիվանդություններով:

Քթով շնչելու ժամանակ երբ կեղտոտ օդ էնք շնչում փոշի մանրեներ և այլն, կպնելով թարթիչներին դուրս էն շպրտվում փռշտոցի օգնությամբ։ Քթով շնչելու ժամանակ օդը տաքանում է և խոնավանում ինչը պատճառ չի հանդիսանում շուտ չհիվանդանալուն։ Իսկ բերանով շնչելու ժամանակ չի օդի հետ միասին թոքեր էն անցնում մանրեներ և փաշիները, և բերանով շնչելու ժամանակ օդը չի տաքանում և խոնավանում ինչի պատճառով շուտ է հիվանդանում երեխան։

Չարենց բանաստեղծություններ

Լուսամփոփի պես աղջիկ

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի պես երազի.
Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի¹ ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…

Ես ի՞նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին,
Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում.
Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեքգույն,
Որ չցնդի, չմարի՜ իմ հոգու հեռուն…

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,
Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…

«Դու իմ գարնան առավոտ»

Դու իմ գարնան առավոտ- ինչպե՞ս կանչեմ քեզ հիմա.
Դու հարազա՜տ, սրտիս մոտ – ինչպե՞ս կանչեմ քեզ հիմա:
Եվ դու, ոսկի իմ ամառ, հրանման, հրավառ,
Ամռան կեսօր դու իմ տոթ – ինչպե՞ս կանչեմ քեզ հիմա:
Եվ դու, ոսկի իմ աշուն, աշնան մրգի պես հասած,
Անուշացած մրգի հոտ – ինչպե՞ս կանչեմ քեզ հիմա:
Դուք բոլորդ հեռացել, մնացել եմ հիմա ծեր
Եվ իմ սրտով արյունոտ – ինչպե՞ս կանչեմ ձեզ հիմա:
Ահա սրտին իմ արդեն մոտեցել է մի պառավ
Ու բերել է մահվան բոթ – ինչպե՞ս կանչեմ ձեզ հիմա…

Թուրքիա

1. Քարտեզի վրա նշել Թուրքիայի հարևան պետությունները , ափերը ողողող ջրային ավազանները։

2․ Բնութագրեք Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը:

Թուրքիան լինելով միջմայրցամաքային երկիր աշխարհի այն փոքրաթիվ պետություններից է, որի տարածքը միաժամանակ գտնվում է երկու աշխարհամասերի վրա ։ 97 %-ը Ասիական է , 3%-ը Եվրոպական ։  Թուրքիան առավելապես լեռնային երկիր է.  Հյուսիսային և հարավային ափերը բարձրադիր են և թույլ կրթված։  Կենտրոնական մասն զբաղեցնում է Անատոլիական սարահարթը։ Արևելյան Թուրքիայում գերակշիռ մաս են կազմում Տավրոսի լեռնահամակարգի բարձրալեռները։ Թուրքիայի ամենաբարձր կետը Արարատ լեռն է՝ 5165 մետր բարձրությամբ։  Տարածաշրջանը նշանավոր է գետերի և լճերի առատությամբ։ Արևելյան Թուրքիայում են գտնվում այնպիսի գետեր, ինչպիսիք են Եփրատը, Տիգրիսը, Արաքսը։ Լճերից խոշորագույնը Վանան է ։
Թուրքիայի ընդերքը հարուստ է օգտակար հանածոներով, հատկապես՝ քրոմիտների, բորատներիբոքսիտների, վոլֆրամի , սնդիկի , ծարիրի, պղնձի, քարածխի պաշարներով։ Կան նաև նավթի , մանգանի, երկաթի, կապարի, ցինկի, գորշածխի, մագնեզիտի, բարիտի, կորունդի, ասբեստի, ֆլյուորիտի, ծծմբի, ֆոսֆատների, քարաղի և այլ հանածոների արդյունաբերական նշանակություն ունեցող հանքավայրեր։ Ներքին սարահարթերում գերիշխում են կիսաանապատային բաց գորշ և մոխրագույն հողերը, իջվածքներում՝ աղուտները։

3․ Ի՞նչ դեր ունի Թուրքիան Հվ-արմ․ Ասիայում:

Թուրքիան որոշ չափով դեր ունի հվ-արմ. Ասիայում, օրինակ՝ Ասիական երկրների շարքում Թուրքիան առաջինն է սնդիկի, քրոմի, պղնձի, վոլֆրամի և ծարիրի  պաշարներով:

4․ Որո՞նք են Թուրքիայի տնտեսության զարգացման նախադրյալները:

Կարծում եմ, որ Թուրքիայի զարգացման նախադրյալներն են նրա աշխարհագրական դիրքը և տնտեսությունը:

5.Ո՞վ է թուրքերենի այբուբենի հեղինակը։

Թուրքերեն այբուբենը ստեղծել է Հակոբ Մարտյանը։

6.Թվարկել Հարավարևմտյան Ասիայի պետությունները մայրաքաղաքներով։

7.Ինչե՞ր են պատկերված նկարներում։

Պատմություն

1․ 1917թ․ փետրվարի վերջին Ռուսաստանում սկսված հեղափոխության շնորհիվ տապալվեց միապետությունը։ Մարտի 2-ին կազմվեց ժամանակավոր կառավարություն՝ բարձրագույն գործադիր իշխանության նոր մարմիններ Ռուսաստանում։

2․ Հայկական հարցում Ռուսաստանի նոր իշխանության որոշ քայլեր լավատեսական հույսեր արթնացրին հայ քաղաքական շրջանակներում։ 1917թ․ ապրիլի 26-ին հրապարակվեց ժամանակավոր կառավարության որոշումը Արևմտյան Հայաստանի և գրավված մյուս վայրերի մասին։

3․ Երևանում 1917թ․ մայիսին կայացավ արևմտահայերի առաջին համագումարը։ Հայաստանում ազգային վարչություն կազմակերպելու, կրթական, տնտեսական և այլ հարցերի վերաբերյալ ընդունվեցին կարևոր որոշումներ։ Ընտրվեց ղեկավար մարմին՝ Արևմտահայ ազգային խորհուրդ, որի նախագահն էր Վահան Փափազյանը։

4․ Էրզրումում, Վանում և Խնուսում ձևավորվեցին և սկսեցին գործել Արևմտահայ ազգային խորհրդի տեղական մարմինները։ 1917թ․ ընթացքում նրանք մեծ գործ կատարեցին ավերված բնակավայրերը վերականգնելու և վերաբնակեցնելու ուղղությամբ։ Աշնան վերջերին հայկական մարզերում մոտ 300 հազար հայ բնակչություն կար։ Տեղերում կազմակերպվեցին ժողովրդական միլիցիայի ջոկատներ ու կամավորական խմբեր՝ բնակչության անվտանգությունն ապահովելու և կարգուկանոն հաստատելու նպատակով։

5․ 1917թ․ աշնանը Թիֆլիսում տեղի ունեցավ Արևելահայերի համագումարը։

6․ Հայոց ազգային խորհուրդը գլխավորում էր Ավետիս Աահարոնյանը։ Հայ ազգային խորհրդի նստավայրը Թիֆլիսն էր։ Կովկասի հայաբնակ քաղաքներում և Հայաստանի վարչական կենտրոններում ձևավորվեցին խորհրդի տեղական մարմինները։ Ազգային կենտրոնական նոր մարմնի ստեղծումով ավարտվեց Հայոց ազգային բյուրոյի (1912-1917 թթ․) գործունեությունը։ Հայոց ազգային խորհուրդը դարձավ հայության կենսական խնդիրները տնօրինող գլխավոր մարմինը։

7․ Բազմաթիվ քննարկումներից հետո՝ 1917 թ․, հրապարակ եկավ Անդրկովկասի վարչական սահմանափոխության վերաբերյալ կառավարական ծրագիրը։ Ըստ դրա՝ հայաբնակ գավառներից կազմվելու էին 3 հայկական նահանգներ՝ Երևանի, Ալեքսանդրապոլի, Գնձակի՝ 64000 քառ․ կմ ընդհանուր տարածքով։ Արևելահայերի համագումարը հավանություն տվեց այդ ծրագրին։ Սակայն հետագայում՝ Հոկտեմբերյան հեղաշրջումից հետո, այդ հարցում գերակծռեց վրաց-մահմեդական համագործաքցությունը և այդ ծրագիրն այդպես էլ չիրագործվեց։